Suchość oka – przyczyny, objawy i dostępne metody diagnostyki schorzenia

Suchość oka to częste schorzenie powierzchni oka, które w pierwszych zdaniach warto zdefiniować jasno: objawia się uczuciem suchości, pieczeniem, zaczerwienieniem oraz okresowym niewyraźnym widzeniem. Przyczyną bywa zaburzenie jakości lub ilości filmu łzowego, często powiązane z nieprawidłowym działaniem gruczołów Meiboma. Poniżej znajdziesz usystematyzowane informacje o przyczynach, objawach i sposobach diagnostyki, w tym badaniach wykonywanych w gabinecie okulistycznym.

Przeczytaj również: Co to są badania aparaturowe i jak wspierają ocenę zdolności zawodowych?

Co wywołuje suchość oka i jak działa film łzowy?

Film łzowy składa się z warstwy lipidowej (tłuszczowej), wodnej i mucynowej. Warstwa lipidowa, tworzona przez gruczoły Meiboma w brzegach powiek, ogranicza parowanie łez. Gdy jej brakuje lub ma nieprawidłowy skład, łzy szybciej odparowują, co prowadzi do niestabilności filmu łzowego i podrażnienia powierzchni oka.

Do częstych przyczyn suchości oka należą: zmniejszona produkcja łez wraz z wiekiem, zaburzenia pracy gruczołów Meiboma, czynniki środowiskowe (wiatr, klimatyzacja, suche powietrze), długotrwała praca przy ekranie oraz zmiany hormonalne, zwłaszcza w okresie okołomenopauzalnym. W części przypadków suchość oka współwystępuje z chorobami autoimmunologicznymi, na przykład zespołem Sjögrena.

W praktyce klinicznej wyróżnia się dwa główne mechanizmy: niedobór wodnej składowej łez i postać parującą związaną z dysfunkcją gruczołów Meiboma. U jednego pacjenta mogą współistnieć oba.

Objawy, które powinny zwrócić uwagę

Najczęściej zgłaszane dolegliwości to pieczenie, uczucie kłucia lub „piasku pod powiekami”, zaczerwienienie i wahania ostrości widzenia. Charakterystyczne jest przejściowe niewyraźne widzenie, które poprawia się po mrugnięciu. Objawy potrafią nasilać się w wietrzne dni, w klimatyzowanych pomieszczeniach lub po wielu godzinach patrzenia w monitor.

Pacjenci często mówią: „Rano jest w porządku, ale po południu oczy zaczynają szczypać”. Taki opis jest zgodny z narastającą niestabilnością filmu łzowego w ciągu dnia. Dodatkowo może pojawić się światłowstręt, uczucie ciężkości powiek, a niekiedy paradoksalne łzawienie jako reakcja na podrażnienie.

Najważniejsze czynniki ryzyka i sytuacje, które zaostrzają dolegliwości

Do czynników ryzyka należą wiek, zaburzenia hormonalne, praca przy ekranie, soczewki kontaktowe, palenie tytoniu oraz niektóre leki ogólnoustrojowe i okulistyczne (np. z konserwantami). Silny wiatr, suche powietrze i ogrzewanie zimą zwiększają parowanie łez. W chorobach ogólnych, takich jak zespół Sjögrena, suchość może dotyczyć także jamy ustnej i skóry, co pomaga w rozpoznaniu tła ogólnoustrojowego.

Diagnostyka: jak ocenia się suchość oka w gabinecie?

Rozpoznanie opiera się na połączeniu objawów, wywiadu i oceny powierzchni oka. Badanie zaczyna się od rozmowy o czynnikach nasilających dolegliwości, nawykach wzrokowych oraz przyjmowanych lekach. Następnie wykonuje się ocenę brzegu powiek i filmu łzowego w lampie szczelinowej.

W badaniu okulistycznym ocenia się m.in. stabilność filmu łzowego (czas przerwania), zabarwienie powierzchni oka barwnikami (np. fluoresceina) pod kątem mikrouszkodzeń nabłonka, wygląd i drożność ujść gruczołów Meiboma oraz ewentualne cechy zapalenia brzegów powiek. Dodatkowo stosuje się testy ilościowe wydzielania łez (np. testy paskowe) oraz pomiary osmolalności łez. W uzasadnionych sytuacjach analizuje się skład wydzieliny gruczołów Meiboma i stan filmu lipidowego.

Jeśli dolegliwości mają charakter przewlekły lub współistnieją z objawami ogólnymi (suchość w ustach, bóle stawów), rozważa się poszerzenie diagnostyki w kierunku chorób autoimmunologicznych. Więcej o przebiegu oceny klinicznej znajdziesz w materiale: Diagnostyka suchego oka.

Co można zrobić na co dzień, aby ograniczyć dolegliwości?

Postępowanie obejmuje działania środowiskowe oraz środki wspomagające powierzchnię oka. W codziennej rutynie sprawdza się nawilżanie powietrza, przerwy wzrokowe (reguła 20–20–20), świadome mruganie podczas pracy przy ekranie i ochrona oczu przed wiatrem. W wielu przypadkach pomocne są preparaty nawilżające bez konserwantów, a przy niedomogach warstwy lipidowej – produkty wspierające stabilność filmu łzowego. W uzasadnionych sytuacjach stosuje się leki zwiększające wydzielanie łez zgodnie z zaleceniami specjalisty.

• Higiena brzegów powiek: regularne, delikatne oczyszczanie brzegów powiek oraz ciepłe kompresy mogą wspierać działanie gruczołów Meiboma.
• Kontrola czynników drażniących: ogranicz ekspozycję na wiatr i suche powietrze, unikaj dymu tytoniowego, dostosuj wysokość monitorów, zwiększ odstęp od źródeł nawiewu.

Kiedy zgłosić się na badanie i o co zapytać w gabinecie?

Wskazaniem do wizyty jest utrzymujące się pieczenie, zaczerwienienie, wahania ostrości widzenia lub konieczność częstego mrugania, by „wyostrzyć” obraz. W gabinecie warto poruszyć kwestie: czasu trwania objawów, sytuacji je nasilających, stosowanych kropli, pracy przy ekranie, noszenia soczewek oraz chorób ogólnych. Informacje te ułatwiają dobór właściwego postępowania i ewentualne rozszerzenie diagnostyki.

Najczęstsze pytania pacjentów: krótkie odpowiedzi

• Czy suchość oka może dawać łzawienie? Tak, podrażnienie receptora rogówkowego bywa bodźcem do odruchowego łzawienia, mimo niestabilnego filmu łzowego.
• Czy objawy mogą się zmieniać w ciągu dnia? Tak, zwykle narastają wieczorem, zwłaszcza po długiej pracy wzrokowej.
• Czy suchość oka wpływa na widzenie? Może powodować przejściowe niewyraźne widzenie, które poprawia się po mrugnięciu lub nawilżeniu oka.

Kluczowe wnioski i dalsze kroki

Zespół suchego oka jest powszechnym schorzeniem związanym z ilością i jakością łez, często wynikającym z dysfunkcji gruczołów Meiboma. Objawia się pieczeniem, zaczerwienieniem i wahaniami ostrości, a czynniki środowiskowe, takie jak wiatr i suche powietrze, mogą go nasilać. Diagnostyka obejmuje badanie w lampie szczelinowej oraz testy oceniające stabilność i wydzielanie łez. W codziennym postępowaniu znaczenie mają modyfikacje środowiskowe, higiena powiek i odpowiednio dobrane środki nawilżające; w niektórych sytuacjach rozważa się leki wspomagające wydzielanie łez. Jeśli objawy utrzymują się lub nasilają, warto zaplanować ocenę okulistyczną w celu doprecyzowania przyczyny.